De psychologie van een paarse banaan en gevaarlijke algoritmes

01-10-2019 door: Daan Veraart

Meestal knal ik de blogs er in een paar uur uit, gaan die door naar de editor, volgt er een stukje spellingscontrole waar Word nog heel wat van kan leren, en dan verschijnt de blog online. Dit blog is anders, dit blog is al in revisie sinds februari, een blog over driewaardenlogica had allang online kunnen staan, maar ik wilde het over discriminatie hebben, en dat is een stukje lastiger. Tja, verschil moet er zijn.

Discriminatie betekent letterlijk onderscheid maken en daar is niets mis mee. Het splitsen van even en oneven getallen is bijvoorbeeld discriminatie, maar daar zal vrijwel niemand iets tegen hebben. Ik ga het echter hebben over een speciaal geval van discriminatie: racisme. Hoe je het wendt of keert, racisme is slecht, daar zijn we het wel over eens, toch? Helaas bestaat het wel en met de komst van kunstmatige intelligentie is het risico van onbedoeld racistische software een serieus gevaar. (Bedoeld racistische software is al sinds het begin van software een gevaar, laten we de KKK niet leren programmeren.)

Maar met zelflerende algoritmes gaat het onbedoeld ook fout en daar wordt dan ook voor gewaarschuwd door bijvoorbeeld de New York Times, of recenter de NOS. Ja, dat laatste bericht is uit mei. Dat is het nadeel als je lang over je blog doet, dan word je ingehaald door de NOS. Er worden in beide artikelen redenen gegeven voor waarom de algoritmes racistisch zijn geworden, maar het probleem ligt volgens mij dieper. Het ultieme doel van kunstmatige intelligentie is het nabootsen van menselijke intelligentie. Er zijn (helaas schrikbarend veel) racistische mensen, dus als je dat nabootst krijg je racistische machines. De vraag is dus, waarom zijn mensen racistisch?

Er zijn twee richtingen in de psychologie die het proberen te verklaren (er zijn er nog wel meer, maar ik zit al aan de 300 woorden, en ik ben er nog lang niet…) groepsgedrag en prototypering. Laten we beginnen met groepsgedrag, het idee is dat er een dierlijk instinct is dat je in een groep veiliger bent voor roofdieren (niet dat we ons in het dagelijks leven nog echt zorgen hoeven te maken over roofdieren, maar die instincten zitten heel diep). Het idee is dat je een groep maakt met iedereen die zoveel mogelijk op je lijkt en dan is het vervolgens met zijn allen tegen de rest. Over dit fenomeen is een aantal bekende films gemaakt zoals The Wave en Das Experiment. Mocht je die nog niet hebben gezien, ik vind ze aanraders. De film is gebaseerd op het Stanford prison experiment. Op dat onderzoek is veel kritiek, we moeten dus een beetje oppassen om het als pure waarheid aan te nemen, maar het is niet het enige onderzoek. In het experiment wordt veel gesproken over groepsdruk. Dat mensen onder druk heel ver kunnen gaan wordt ook bewezen door Milgram die in zijn onderzoeken schokkende resultaten laat zien. Nou is er ook veel kritiek over die experimenten, maar die gaan hoofdzakelijk over de ethiek er van.

Een ander bekend onderzoek toegespitst op discriminatie is dat van Jane Elliott waarin ze basisschool kinderen onderverdeelt op basis van hun oogkleur. Het laat zien dat de kinderen die op basis van hun oogkleur in de superieure groep zijn geplaatst zich ook superieur gaan gedragen. Als de rollen omgedraaid worden gebeurt hetzelfde, alhoewel wel in afgezwakte mate. Hoewel het de opzet van dit experiment was om discriminatie te laten zien en daardoor af te zwakken, geeft het goed weer hoe snel mensen opsplitsing in groepen accepteren en zich er naar gaan gedragen.

Hoewel dat een aardig verklaring lijkt, iedereen behoort tot zijn eigen groep en iedereen die buiten die groep valt wordt met een schuin oog aangekeken, blijft er toch nog wel iets knagen. Er is namelijk een probleem. In de hier genoemde onderzoeken worden mensen arbitrair in de groepen verdeeld. Het verklaart niet hoe er een overkoepelende groep is van mensen die je nog nooit eerder hebt gezien, terwijl onderzoek laat zien dat ook daar discriminatie duidelijk aanwezig is. Er is zelfs uit onderzoek gebleken dat kinderen een positievere blik hebben op witte dieren dan op zwarte dieren. Een verklaring daarvoor? Prototypering. Na een hele reeks zorgelijke menselijke eigenschappen tijd voor een klein stukje goed nieuws, want in prototypering zijn we als mensen dan weer heel goed. We gebruiken het bij iets anders waar we heel goed in zijn, object herkenning. Om dat uit te leggen wil ik je vragen om voor jezelf een banaan te omschrijven. Dan ga ik in de volgende alinea kijken of die van mij daar een beetje mee overeenkomt.

Geel en krom fruit. Was het een beetje in de richting? De banaan is een stuk fruit, dat staat buiten kijf (hoewel wat fruit is nog wel een discussie kan zijn), maar dat hij geel en krom is, dat is niet persé altijd waar. De banaan is krom door de zwaartekracht, door de plant geforceerd schuin te houden kan je een perfect rechte banaan kweken. Bovendien begint een banaan groen en eindigt hij bruin, maar zelfs als we hem paars verven, is het dan geen banaan meer? Dus hoewel geel en krom belangrijke karakteristieken zijn om de banaan van ander fruit te onderscheiden zouden we nog steeds wel een banaan herkennen als hij paars en recht was. Het gaat echter niet zo snel als het herkennen van een prototypische banaan en daar zit hem de crux. Er is een prototype van een betrouwbaar persoon in de westerse samenleving en ook een prototypisch onbetrouwbaar persoon.

Beeld je maar eens een gangmember in en daarnaast een gangster. Grote kans dat de gangmember grote gouden kettingen heeft, een afgezakte broek en zijn pistool super ineffectief schuin houdt, terwijl de gangster in een Armani-pak loopt. Die kans is groter omdat je ze tegelijkertijd moest inbeelden en dus onderscheid moest maken tussen de twee. Deze manier van objectherkenning is dus eigenlijk van nature discriminatoir, het is namelijk super effectief om in hokjes te denken. Een auto heeft 4 wielen en een fiets 2. Het is absoluut niet altijd waar, maar vaak genoeg om er gebruik van te kunnen maken. Laat dat nou ook de manier zijn waarop we computers objecten laten herkennen.

Onze hersenen zijn één groot netwerk van neuronen die met kleine elektrische signalen samen dingen beslissen. Om computers ook goed te maken in objectherkenning wordt er gebruik gemaakt van artificiële neurale netwerken. Dat werkt bijzonder goed. Zo kan Googles Vision algoritme al zonder probleem omgaan met een paarse banaan:

Classificering door Google Vision

Als we het iets ingewikkelder maken door een rechte banaan te nemen en een beetje lelijk de randjes weg te fotoshoppen krijgen we het algoritme nog wel in de war:

Classificering door Google Vision

Ik kan me echter voorstellen dat je daar zelf ook even een tweede keer naar moest kijken.

Maar als we de computers maken zoals wij zijn, en wij zijn racistisch, maken we dan niet ook automatisch racistische computers? Het zou mooi zijn als de computers “beter” worden dan wij, maar kan je iets maken dat op alle mogelijke vlakken slimmer is dan jezelf bent? Artificiële intelligentie blijft een lastig iets.

Volg ons op

© Orcado B.V. | 1999 - 2019